Το αρχοντικό
Το αρχοντικό των αδελφών Εμμανουήλ βρίσκεται στην οδό Βυζαντίου 15. Είναι κτίσμα του 18ου αιώνος (1750) και έχει κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο από το 1937. Ανήκει στον παλαιότερο τύπο οικίας που σώζεται στην πόλη, του τριώροφου πλατυμέτωπου, με κύρια όψη εσωτερικά στην αυλή. Είναι ορθογώνιας κάτοψης με έναν κατά μήκος μεσαίο τοίχο, ο οποίος χωρίζει το αρχοντικό στα δύο. Η τυπολογία προέρχεται από το πλατυμέτωπο αγροτικό σπίτι της περιοχής των Πρεσπών. Οι διαφορές όμως που εντοπίζονται στο κλειστό χαγιάτι και το μεγάλο χώρο του δοξάτου και της κρεββάτας το κατατάσσουν σε μια καθαρά αστική αρχιτεκτονική.
Υψηλοί μαντρότοιχοι με φρουριακά χαρακτηριστικά εξασφάλιζαν την ιδιωτικότητα και την ασφάλεια των ιδιοκτητών. Στην κάτοψη, στην πλευρά της διασταύρωσης σχηματίζεται αμβλεία γωνία κάτι που οδήγησε στην κατασκευή σαχνισιών τα οποία προβάλουν ως τριγωνικά. Με αυτό τον τρόπο ορθογωνίζεται ο όροφος και το κτίσμα αποκτά μια ανάλαφρη και ιδιαίτερη μορφή. Είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα πρακτικότητας και καλαισθησίας που επικρατούσε στις κατασκευαστικές αντιλήψεις εκείνης της εποχής.
Στην αυλή ήταν τα χαγιάτια, στεγασμένοι χώροι, βοηθητικοί που εξυπηρετούσαν τις βιοτικές ανάγκες των ιδιοκτητών. Εκεί υπήρχαν δύο τουλάχιστον φούρνοι, το μαγειρειό, το πλυσταριό και ο απόπατος ή αναγκαίος (τουαλέτα). Επίσης ένα πηγάδι, δένδρα, λουλούδια και όπως στα περισσότερα σπίτια μια κληματαριά.
Ισόγειο
Εισερχόμενοι στο εσωτερικό του αρχοντικού βρισκόμαστε σε μια πλακόστρωτη εσωτερική αυλή όπου λάμβαναν χώρα διάφορες εργασίες και συναθροίσεις. Πίσω από τον παράλληλο προς την όψη τοίχο βρίσκεται το μεγάλο κελάρι, όπου φυλάσσονταν τρόφιμα, ποτά και το οποίο αποτελούσε έναν αποθηκευτικό χώρο εντός του σπιτιού.
Σήμερα χρησιμοποιείται ως χώρος υποδοχής των επισκεπτών, ως εκθεσιακός χώρος καθώς και για την διεξαγωγή σεμιναρίων και παρουσιάσεων βιβλίων.
1ος όροφος
Ανεβαίνοντας την σκάλα οδηγούμαστε στον δεύτερο όροφο, τον χειμερινό, που αποτελείται από τρία δωμάτια και μία σάλα. Στα δωμάτια αυτά διαβίωναν τους χειμερινούς μήνες. Τα χαρακτηριστικά αυτών είναι το χαμηλό ύψος της οροφής, η δημιουργία ενός προθαλάμου με την κατασκευή της ξύλινης μουσάντρας (ντουλάπας), η τοποθέτηση δύο πορτών και φυσικά η παρουσία τζακιού για την θέρμανση του χώρου. Στο νοτιοανατολικό δωμάτιο μάλιστα υπάρχει και ένας κρυφός χώρος κάτι σύνηθες για την περίοδο εκείνη.
Στον όροφο αυτό ξεκινά η παρουσίαση των αυθεντικών παραδοσιακών ρούχων του μουσείου, φορεσιές από διάφορες γεωγραφικές περιοχές της Ελλάδας όπως από την Μακεδονία, την Ήπειρο, την Θεσσαλία, την Θράκη, την Αττική.
2ος όροφος
Συνεχίζοντας ανεβαίνουμε στον τρίτο όροφο και βρισκόμαστε στο Δοξάτο και στα καλοκαιρινά και καλά δωμάτια. Σε αυτόν τον χώρο γίνονταν τα γλέντια, οι χαρές, οι γιορτές και είχε προβλεφθεί ακόμα και το σημείο από όπου θα έπαιζαν οι οργανοπαίκτες. Σε άμεση σχέση με το δοξάτο βρίσκεται ο υπερυψωμένος χώρος του οντά.
Σε ένα από τα τρία δωμάτια έχουμε την κρεββάτα, τα μιντέρια τα οποία πλαισιώνονται με μία πολύ ενδιαφέρουσα γύψινη διακόσμηση στην τοιχοποιία αλλά και στην οροφή, με σύμβολα όπως περιστέρια, δικέφαλοι αετοί με τον σταυρό, άμπελο, φοίνικα, ανθοδοχεία με τρία άνθη(τριαδικότητα), τα οποία δημιουργούν μια ατμόσφαιρα που μας παραπέμπει σε εκκλησία.
Ο όροφος αυτός είναι αφιερωμένος στην αστική φορεσιά της πόλης της Καστοριάς και εκτίθενται γυναικείες (στόφες), ανδρικές(αντεριά), εφηβικές και παιδικές βρεφικές φορεσιές και φυσικά οι περίφημοι τζουμπέδες (χειμωνιάτικα επανωφόρια) επενδυμένοι με το προϊόν της Καστοριάς την γούνα. Εδώ θα δείτε επίσης και αντικείμενα καθημερινής χρήσεως.